| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeci dokument |
|
PROJEKAT STEVANA MOLJEVIĆA OD 30. JUNA 1941. O GRANICAMA, DRUŠTVENOM UREĐENJU I SPOLJNOJ POLITICI »VELIKE SRBIJE« U OBNOVLJENOJ JUGOSLAVIJI POSLE DRUGOG SVETSKOG RATA1 HOMOGENA SRBIJA2 Iskušenja srpskog naroda u ovome ratu, izazvana gubitkom države i slobode, dovela su ga do nepokolebljivog uverenja: 1) da snagu države ne čini ni prostranstvo njene teritorije, ni broj njenog žiteljstva, pa ni bogatstvo zemlje, koliko nezavisnost pogleda, smisao i ljubav za državu, njenu slobodu i nezavisnost, unutrašnja sloga i duhovna povezanost naroda u času spoljne opasnosti, te spremnost njegova da za državu i njenu slobodu žrtvuje sve što ima pa i sebe sama; 2) da on tu istovetnost pogleda na državu, smisao i ljubav za državu i njenu nezavisnost može opet postići samo ako bude okupljen u homogenoj Srbiji. Primere su mu za to dale Srbija i Crna Gora u prošlim ratovima i Grčka u sadanjem ratu. Stoga se Srbima nameće danas prva i osnovna dužnost: da stvore i organizuju homogenu Srbiju koja ima da obuhvati celo etničko područje na kome Srbi žive, i da joj osiguraju potrebne strateške i saobraćajne linije i čvorove, te privredna područja kako bi joj bio omogućen i obezbeđen slobodan privredni, politički i kulturni život i razvitak za sva vremena. Te strateške i saobraćajne linije i čvorovi, potrebni za sigurnost, život i opstanak Srbije, iako gdegde danas ne bi imali srpsku većinu, imaju da posluže Srbiji i srpskom narodu da se ne bi više ponavljala teška stradanja koja Srbima nanose njihovi susedi čim se pruži prilika. Preseljavanje i izmena žiteljstva, naročito Hrvata sa srpskog i Srba sa hrvatskog područja, jedini je put da se izvrši razgraničenje i stvore bolji odnosi između njih, a time otkloni mogućnost da se ponove strašni zločini koji su se dešavali i u prošlom ratu, a naročito u ovom sadanjem, na svemu području na kome su Srbi i Hrvati bili izmešani, i gde su Hrvati i Muslimani s planom išli za istrebljenje Srba.3 I GRANICE Osnovna greška u našem državnom uređenju bila je što 1918. g. nisu bile udarene granice Srbije. Ta se greška mora ispraviti, danas ili nikad. Te se granice danas moraju udariti, i one moraju da uhvate celo etničko područje na kome Srbi žive sa slobodnim izlazima na more za sve srpske oblasti koje su na domak mora. 1) Na istoku i jugoistoku (Srbija i Južna Srbija4) srpske su granice obeležene ishodom ratova za oslobođenje, i njih valja samo pojačati Vidinom i Ćustendilom. 2) Na jugu (Crna Gora i Hercegovina) valja da u Jugozapadnu srpsku oblast uđu pored teritorije Zetske banovine:5 a) sva istočna Hercegovina sa železničkom prugom od Konjica pa do Ploča, uključivo sa pojasom koji bi tu prugu za-štićavao, tako da bi u nju ušao srez konjički ceo; od mostarskog sreza opštine: Mostar grad, Bijelo Polje, Blagaj i Žitomislići; srez stolački ceo; a od metkovićkog sreza Ploče6 i sve područje južno od Ploče; te Dubrovnik kome bi se imao dati poseban status. b) severni deo Albanije, ukoliko Albanija ne bi dobila autonomiju, 3) Na zapadu valja da u Zapadnu srpsku oblast uđu, pored Vrbaske banovine, Severna Dalmacija, srpski deo Like, Korduna, Banije i deo Slavonije, tako da toj oblasti pripadnu lička želj. pruga od Plaškog do Šibenika i severna želj. pruga od Okučana preko Sunje do Kostajnice. U tu bi oblast ušao na jednoj strani srez bugojanski osim Gor. Vakuf, a od sreza lije vanjskog opštine: Lijevno7 i Donje Polje, a na drugoj strani od sreza šibeničkog opštine: Šibenik i Skradin; od kninskog sreza: opština Knin i srpski deo opštine Drniš sa svom teritorijom preko koje prelazi želj. pruga Knin — Šibenik, te eventualno srpskim delom opštine Vrlika u sinjskom srezu; srez benkovački ceo; srez biogradski ceo; srez Preko ceo; tako da granica Zapadne srpske oblasti ide Velebitskim Kanalom i obuhvata Zadar sa svim otocima pred njim, od sreza gospićkog opštine: Gospić, Lički Osik i Medak; od sreza perušićkog istočni deo, preko koga prelazi želj. pruga; od sreza otočačkog opštine: Dabar, Škare i Vrhovine; od sreza ogulinskog opštine: Drež-nica, Gomirje, Gor. Dubrava i Plaški; srez vojnički osim opštine Barilović; srez Vrginmost ceo; srez glinski osim opština Bučice i Stankovac; od sreza petrinjskog opštine: Blinja, Gra-dusa, Jabukovac i Sunja; srez kostajnički osim opštine Bobovac; od sreza Novske opštine: Jasenovac i Vanjska Novska, ali ove opštine valja porušiti tako da želj. pruga ostane na teritoriji ovih dveju opština; srez okučanski ceo; srez pakrački osim opština: Antunovac, Gaj i Poljana; od sreza požeškog opština Velić Selo; srez Daruvar, Grubišno Polje i Slatina; zatim bosanski srezovi Derventa i Gradačac. Razume se da u ovu oblast ulaze i svi drugi srezovi unutar navedenih granica. Za ovu zapadnu srpsku oblast, koja bi imala 46 srezova sa blizu milion i po duša, na kojoj je celo preduzeće Šipada,8. i veliki gvozdeni rudnik Ljubija, i preko koje prelazi Jadranska pruga Valjevo — Banja Luka — Šibenik, valjalo bi obezbediti Zadar s okolinom i otoke koji su pred njim radi zaštite njenog izlaska na more. 4) Severnoj srpskoj oblasti valja dati, uz teritoriju Dunavske banovine, oduzete joj srpske srezove Vukovar, Šid i Ilok, i od vinkovačkog sreza opštine: Vinkovci, Laže, Mirkovci i Novi Jankovci; srez i grad Osijek ceo; Ovoj oblasti valja obezbediti Baranju s Pečujom i istočni Banat s Temišvarom i Rešicama. 5) Središnoj srpskoj oblasti — Drinskoj banovini — imaju se povratiti oduzeti joj bosanski srezovi: Brčko, Travnik i Fojnica. Dalmacija, koja bi obuhvatala Jadransku obalu od Ploča pa do ispod Šibenika, te od bos. herc. srezova: Prozor, Ljubuški, Duvno; zapadne delove mostarskog i livanjskog sreza, te delove kninskog i šibeničkog sreza na severu, ima da uđe u sastav Srbije i da dobije zaseban autonoman položaj. Rimokatolička crkva u Dalmaciji biće priznata i od države pomagana, ali rad crkve i rimokatoličkog sveštenstva u narodu mora biti na korist države i pod njenom kontrolom. II ODNOS PREMA OSTALIM JUGOSLOVENSKIM I BALKANSKIM DRŽAVAMA Srbija ima da, verna svojoj prošlosti i svojoj misiji na Balkanu, bude i u budućnosti nosilac jugoslovenske misli, te prvi pobornik balkanske solidarnosti i Gledstonova principa »Balkan balkanskim narodima«. Vreme traži okupljanje manjih država u veće jedinice, saveze i blokove, a od Srba će to tražiti i njihovi prijatelji. Srbi će se tim traženjima rado odazvati, jer je to u duhu njihove istoriske misli na Balkanu. Srbi su tim putem pošli već onda kad su stvarali Jugoslaviju, i oni s toga puta neće natrag. Samo, kako je prvi korak na tome putu bio pogrešno učinjen u tome što su oni sve dali i u Jugoslaviju odmah utopili i Srbiju i Crnu Goru i srpstvo, dok su ostali — Hrvati i Slovenci i muslimani — pošli protivnim putem — da od Jugoslavije sve uzmu, a ništa da ne daju, to se sad ta greška mora ispraviti, a ispraviće se samo ako Srbi odmah pri vaskrsu Jugoslavije, već u prvom času, i bez ičijeg pitanja, stvore homogenu Srbiju u granicama kako su napred označene, pa tek onda sa te osnovice, kao svršenog čina, pristupe uređenju svih ostalih pitanja i sa Hrvatima i Slovencima. Jugoslavija bi, prema tome, imala biti urađena na federativnoj osnovi sa tri federalne jedinice: srpskom, hrvatskom i slovenačkom (Srbija, Hrvatska i Slovenija). I tek kad se to stanje sredi, kad se svi srpski krajevi povežu u jednu homogenu Srbiju i kad se sažive, onda bi se moglo pomišljati na uže zbli-ženje s Bugarima. Dotle bi se moglo s njima sarađivati na kulturnom i ekonomskom približavanju (prvo putem štampe, knjige, crkve, i društvenog upoznavanja, a drugo carinskom unijom). Srbi, koji su se pre blizu pet vekova jedini na Balkanu ozbiljno oprli najezdi Osmanlija sa istoka na zapad, Srbi, koji su u borbi sa turskom imperij om istrajali i prvi digli ustanak protiv Turaka, Srbi, koji su se prvi na Balkanu oprli najezdi Germana sa zapada prema istoku, dobili su time pravo na vodstvo na Balkanu, i oni se toga vodstva neće i ne mogu odreći ni zbog sebe ni zbog Balkana i njegove sudbine. Oni svoju istorisku misiju moraju ispuniti, a moćiće to učiniti samo ako budu okupljeni u homogenoj Srbiji i okviru Jugoslavije koju će zadahnuti svojim duhom i dati joj svoj pečat. Srbi moraju imati hegemoniju na Balkanu, a da imaju hegemoniju na Balkanu, moraju prethodno imati hegemoniju u Jugoslaviji. Samo ta hegemonija mora da bude u veličini duha, u širini pogleda i daljini vidika, u smelosti političke misli, u odlučnosti političke akcije, za što su Srbi do danas dali dovoljno primera i dokaza u svim odlučnim časovima svoje prošlosti. I kao što je sadašnjost samo krajnja tačka prošlosti, i budućnost valja da im bude produžena linija prošlosti. III DRUŠTVENO UREĐENJE Društveno uređenje u Jugoslaviji, zasnovano na neograničenom liberalizmu, bilo je u nesređenim poratnim vremenima zloupotrebljavano i iskorišćavano na štetu slabijih od strane jačih i od strane pojedinaca na štetu zajednice. To je remetilo potrebnu ravnotežu u privrednom životu, a vodilo rasulu nacionalnog i društvenog morala i javnog života, u Srbiji9 rad ima da bude osnov, cilj i smisao života svakog čoveka te da bude pravedno nagrađen prema kvalitetu i kvantitetu; kapital ima da bude sredstvo kojim će srpski narod da ostvaruje svoju istorisku misiju na polju narodne odbrane, narodne privrede i narodne kulture, te obezbedi svoj narodni opstanak, ali nosilac kapitala i kapitalizma ima da bude u prvom redu država. I privatni kapital je narodna svojina, i ima da bude pod zaštitom, ali i pod nadzorom države, te da i on posluži dobru naroda i zajednice. Država ima da stvori svakom svom državljaninu mogućnost rada i zarade, te da svakog osigura za slučaj bolesti, starosti i iznemoglosti. Sloboda ličnosti, lične inicijative i lične imovine ima biti svakom državljaninu obezbeđena zakonom; samo ta sloboda ne sme biti zloupotrebljavana i iskorišćavana ni na štetu drugog čoveka ni na štetu zajednice. Sloboda misli, sloboda vere i sloboda štampe ima također biti obezbeđena, ali ne sme biti zloupotrebljavana. Crkva, kao organizacija, može biti u Srbiji priznata i pomagana samo ako je prema inostranstvu potpuno nezavisna i ako u Srbiji ima svog vrhovnog poglavara. Na verskoj osnovi ne mogu se stvarati političke partije. Štampa ima da služi narodu i državi, te podizanju javnog morala. NARODNI PREPOROD Da se postigne preuređenje države i njenog društvenog stanja, srpskom narodu je potreban opšti narodni preporod u svima njegovim redovima i na svim poljima narodnog života. Za taj preporod potrebno je pribrati i okupiti sve narodne snage, ne deleći srpski narod po klasama, jer se on deli samo po zanimanjima, koja valja sva da budu časna i po zajednicu korisna, te da sva rade u jednom istom smeru u punoj harmoniji, da se u svom radu dopunjuju i ispomažu. U prve redove valja da uđu intelektualci — prosvećeni sinovi srpskog naroda i njegova omladina, te da daju primere svoga pregalaštva, sa-mopregora, reda, rada i discipline, i da izgaraju na svojim dužnostima. Nikšić, 30. juna 1941 god.10 NAS PUT11 Vodi nas stopama kosovskih vitezova. Pošli smo da stvorimo Srbiju, u kojoj će biti ujedinjeni svi Srbi i sve zemlje u kojima Srbi žive; u kojoj će vladati zakon, red i društvena pravda; da seljak bude domaćin, da ima dovoljno zemlje i živi boljim životom, da radnik bude pravedno nagrađen za svoj rad i obezbeđen u starosti, bolesti i iznemoglosti; da činovnik pretstavnik države u svome delokrugu bude materijalno obezbeđen i zaštićen, ali i odgovoran; u kojoj će kapital biti zakonom zaštićen, ali i kontrolisan, a glavni nosilac kapitala biti država; u kojoj će biti priznate zasluge svima borcima za narodno oslobođenje kako u prošlim ratovima tako i u ovome, a njihovim porodicama omogućen život; u kojoj će izdajnici i oni koji su svoje položaje u javnom životu zloupotrebili biti pravedno kažnjeni; u kojoj će javnim životom da upravljaju oni koji su za to dostojni. Eto, takvu Srbiju, kakvu su sanjala sva naša pokolenja, a za kakvu se bori srpski narod od Karađorđa pa do dana današnjega, u kojoj će se moći živeti dostojno čoveka, a za koju je vredno umreti, takvu Srbiju koja će s ponosom da vodi Jugoslaviju, pa i ceo Balkan, želimo da stvorimo ili da izginemo, kao što izginuše kosovski vitezovi. To je put koji nam je pokazao naš mladi Kralj.12 To je put kojim nas vodi naš Draža Vojvoda.13 Dodatak biblioteci Ravna Gora14
1 Original (pisan na mašini, ćirilicom, umnožen na šapirografu) u Arhivu Vojnoistorijskog instituta, fond Četnička arhiva (dalje: Arhiv VII, Ča), k. 144, reg. br. 4/1 (CG-P-5b). Između zagrada je naznačeno kako je dokumenat ranije bio evidentiran; za svaki dokumenat — koji ima takvu, raniju, registraciju — davaće se i taj podatak. 2 Dokumenat se nalazi u omotu na kome piše: Dr St.[evan] M.folje-vić] »HOMOGENA SRBIJA«. Dr Stevan Moljević (1883, Rudo), advokat u Banjaluci, član Samostalne demokratske stranke Svetozara Pribićevića, osnivač Francuskog i Engleskog kluba i predsednik Srpskog kulturnog kluba u tom mestu. Desetog aprila 1941. pobegao u Crnu Goru. Član je četničkog Centralnog nacionalnog komiteta (dalje: CNK) od avgusta 1941. do kraja januara 1944 (Arhiv VII, Ca, k. 3, reg. br. 27/1). Od tada do juna 1944. jedan je od potpredisednika CNK, od juna 1944. do početka maja 1945. sekretar (predsednik) Izvršnog odbora CNK. Po dolasku u Štab četničke Vrhovne komande Jugoslovenske vojske u otadžbini (dalje: VK JVUO) početkom maja 1942, uključen u tzv. civilni (politički) deo VK JVUO, u kome su se već nalazili Dragiša Vasić (potpredsednik Srpskog kulturnog kluba u Beogradu) i dr Mladen Žujović (član Republikanske stranke). Po povratku VK JVUO iz Crne Gore u Srbiju (početkom leta 1943) preuzima ulogu političkog rukovodioca četničkog pokreta Draže Mihailovića (dalje: četnički pokret DM) i savetnika Draže Mihailovića po političkim pitanjima (do tada je to bio Dragiša Vasić). Sa Dražom Mihailovićem orga-nizuje (krajem januara 1944) četnički kongres u s. Ba (Valjevo). Autor je više političkih dokumenata četničkog pokreta DM (»Deklaracija od 1. i 12. 1943«, »Poruka Hrvatima«, Poruka Muslimanima«, »Pred nama je jedan put« i dr.). U VK JVUO ostao sve do razbijanja četničkih jedinica od strane NOVJ (kraj aprila 1945). Vlastima DFJ predao se 3. septembra 1945. Osuđen je na 20 godina robije i posle (pomilovan (Arhiv VII, Ča, k. 260, reg. br. 26-2/1 i 34-2/1). 3 Genocid koji su vršile ustaške jedinice NDH u toku II svetskog rata, čiji je cilj bio potpuno fizičko uništenje srpskog stanovništva na teritoriji NDH, četnički pokret DM pripisuje Hrvatima i Muslimanima u celini. Otuda i identifikacija Hrvata i Muslimana sa ustaškim jedinicama u svim dokumentima četničkog pokreta kada je reč o ustaškim zločinima. 4 Reč je o sadašnjoj teritoriji SR Makedonije. Negiranje postojanja makedonske nacionalnosti nastavak je politike vladajućih krugova Kraljevine Jugoslavije koji su Makedoniju smatrali delom Srbije i nazivali je Južnom Srbijom. 5 Pre sporazuma Cvetković—Maček, Kraljevina Jugoslavija je administrativno bila podeljena na devet banovina: Dravsku, Savsku, vrbasku, Primorsku, Zetsku, Drinsku, Dunavsku, Moravsku i Vardarsku. Zetska banovina je, uglavnom, obuhvatala današnju teritoriju SR Crne Gore. 6 Sada: Kardeljevo. 7 Treba: Livno (prema karM 1:100.000). 8 Akcionarsko društvo inostranog kapitala koje je eksploatisalo šumsko bogatstvo Bosne. 9 Naredna četiri stava su citirana u proglasu četničkog pokreta DM (avgust 1943), pod naslovom »Radnicima i službenicima širom otadžbine« (Arhiv VII, Ča, k. 2, reg. br. 22/3). 10 Time je završen tekst »Homogena Srbija«. Kao prilog dokumentu date je karta zamišljene posleratne Jugoslavije (vidi faksimil). Pored ove karte, postoje i druge na kojima su prikazane granice Jugoslavije posle II svetskog rata. Na njima je »Buduća Jugoslavija« prikazana tako da je ona povezana sa Čehoslovačkom koridorom koji razdvaja Mađarsku i Austriju, i da jedan deo Istre pripada »Velikoj Srbiji« (Arhiv VII, Ca, k. 7, reg. br. 36/2 i 38/2). Štampa NDH je 24. januara 1943. pisala o osnovama »Velike Srbije«. O tome je komandant četničkog Istaknutog dela Vrhovne komande (dalje: IDVK) telegramom obavestio Dražu Mihailovića istakavši da je istovremeno data i karta »koja se poklapa skoro sa onom gospodina Moljevića uz članak o homogenoj Srbiji« (Arhiv VII, Ča, k. 289, reg. br. 7/1). 11 Tekst do kraja je dat uz pomenutu kartu 12 Odnosi se na Petra II Karađorđevića (1923, Beograd — 1970, Den-ver, SAD) koga su pučisti 27. marta 1941. doveli na presto. U toku aprilskog rata, sa dvorom i porodicom emigrirao je u London i do završetka II svetskog rata uživao gostoprimstvo britanskog dvora i vlade. Od svih saveznika bio je priznat kao zvanični suveren Kraljevine Jugoslavije. U tom svojstvu prihvatio je četnički pokret DM kao oslonac za povratak u zemlju i uspostavljanje monarhije. Na Drugom zasedanju AVNOJ-a oduzeto mu je pravo povratka u zemlju zbog ugušivanja NOP-a. Umro je kao »građanin bez zanimanja« 1970. u Denveru, SAD. 13 Dragoljub (Mihaila) Mihailović Draža (27. III. 1893, Ivanjica — jul 1946, Beograd), generalštabni pukovnik vojske Kraljevine Jugoslavije. Učestvovao u balkanskim ratovima i u I svetskom ratu. Do II svetskog rata bio na službi u trupi, Kraljevoj gardi, vojni izaslanik u Sofiji i Pragu (1935—1937) i pred sam rat pomoćnik načelnika Deneralštaba Primorske armijske oblasti. U aprilskom ratu bio načelnik Operativnog odeljemja Štaba 2. armije. U momentu kapitulacije (17. aprila 1941) našao se u okolini Doboja odakle se, sa oko 30 ljudi (oficira, podoficira, žandarma i nešto vojnika), prebacio (11. maja) na Ravnu goru (severozapadne padine pl. Suvobora). Tu je formirao štab pod nazivom Komanda četničkih odreda jugoslovenske vojske sa ciljem da or-ganizuje vojne snage koje će, u momentu savezničke invazije na Balkan stupiti u dejstvo radi uspostavljanja monarhije. Sa izbegličkom kraljevskom vladom povezao se krajem septembra 1941, i ona ga prihvata kao svog legitimnog predstavnika u zemlji. U izbegličkoj vladi dr Slobodana Jovanovića imenovan je (11. januara 1942) za ministra vojske, mornarice i vazduhoplovstva i na tom položaju ostao do 28. avgusta 1944. Ukazima kralja Petra II unapređen je u čin brigadnog (7. decembra 1941), divizijskog (19. januara 1942) i armijskog generala (17. juna 1942). Desetog juna 1942. njegov štab je pretvoren u Komandu JVUO a on imenovan za načelnika štaba. Proklamovani ustanak u tzv. »datom momentu« nikada nije ostvario. Sve vreme II svetskog rata, u saradnji sa okupatorima i kvislinzima, vodio je borbu samo protiv NOP-a koji je organi-zovala KPJ. Posle rata se kao odmetnik skrivao u istočnoj Bosni. Početkom marta 1946. pao je u ruke organa bezbednosti FNRJ. Kao izdajnika i ratnog zločinca, Vrhovno veće Vrhovnog suda FNRJ osudilo ga je na smrt streljanjem; streljan je jula 1946. 14 Dopisano na poleđini lista na kome je data karta »Velike Srbije«.
|