Istaknuti revolucionar jugoslovenskog radničkog pokreta, državnik i publicist. Aktivan član KPJ od njenog osnivanja, i dugogodišnji član njenih rukovodećih tijela. Bio je član Savjeta Federacije.

Rođen je u Bijeljini, Bosna i Hercegovina, 7. juna 1900. godine, u građanskoj porodici. Osnovnu i Nižu trgovačku školu je završio u Bijeljini, a Trgovačku akademiju u Sarajevu. Studirao je na Visokoj komercijalnoj školi u Zagrebu.

U napredni radnički pokret uključio se u ranoj mladosti.

Kao osamnaestogodišnji mladić postao je član Socijalističke partije Bosne i Hercegovine (marta 1919), a kada je formirana — i član Socijalističke radničke partije Jugoslavije, to jest Komunističke partije Jugoslavije (1919). Upoznao se s Alijom Alijagićem, mladim revolucionarom, koji mu je postao nerazdvojni drug i suborac. Zajednički rade na osnivanju organizacija Komunističke partije, učestvuju u radničkim štrajkovima.

Od trenutka stupanja u Partiju, nikad se nije našao van njene akcije, bilo da je u svojoj rodnoj Bijeljini, u Zagrebu na studijama ili u nekom drugom mjestu. Kada je režim vladajuće buržoazije "Obznanom" zabranio rad KPJ i počeo progon komunističkih i radničkih boraca, Čolaković je s Alijom Alijagićem i drugim mladim komunistima osnovao organizaciju "Crvena pravda". Ogorčeni na "Obznanu" kao akt bezakonja i nasilja, oni su smatrali da na teror valja odgovoriti terorom, pa su u svoj program unijeli i individualni teror kao sredstvo klasne borbe, iako Partija nikad nije odobravala takav stav. Organizirali su atentat na ministra unutrašnjih poslova Draškovića, u kome je učestvovao i Rodoljub Čolaković. Atentat je izvršio Alija Alijagić, koji je zbog toga osuđen na smrt, i potom obješen. Čolaković je osuđen na 12 godina robije. Kaznu je izdržavao u robijašnicama u Lepoglavi, Sremskoj Mitrovici i Mariboru. Tamnički zidovi i samica nisu mogli ugušiti želju za borbom niti spremnost da se do kraja žrtvuje za pobjedu ideala revolucije. U teškim uvjetima tamničkog života, Čolaković, zajedno s ostalim osuđenim komunistima, organizira borbu, štrajkaju glađu i bore se za podnošljivije uvjete robijanja. Cilj im je bio da sačuvaju snagu da bi, posle robije, bili spremni da nastave borbu van kaznione. Na robiji su organizirali ilegalni "Crveni univerzitet", na kojem se učilo, prevodilo, idejno i politički osposobljavalo. Sa svojini starijim drugom i suborcem, Mošom Pijade, preveo je I tom Marksova Kapitala i Bedu filozofije, a sam Lenjinovu Državu i revoluciju i neka druga dijela klasika naučnog socijalizma. U Mariborskoj kaznioni se sreće s metalskim radnikom, komunistom Josipom Brozom Titom, s kojim će po izlasku s robije surađivati u najvišem rukovodstvu KPJ, proći najdramatičnije trenutke jugoslovenske revolucije, dožive-ti radosti njene pobjede i nastaviti da gradi novo društvo — socijalističku zajednicu ravnopravnih naroda i narodnosti Jugoslavije.

Na robiji, Čolaković je, zajedno s Brozom, bio član Mesnog, odnosno kaznionog komiteta i obavljao mnoge zadatke na ideološkom obrazovanju komunista, kao i u smislu poboljšavanja veza komunista s robije s partijskom organizacijom na terenu, i zbližio s Radom Vujovićem, koji je prije hapšenja bio organizacioni sekretar CK KPJ, a s kojim će se kasnije naći u Moskvi, na zajedničkom radu, sve dok Vujovića nije zadesila tragična sudbina u Staljinovim čistkama.

Posle izlaska s robije (oktobra 1932), obavljajući zadatke koje je preuzeo u dogovoru s Brozom i Vujovićem, izvjesno vrijeme je boravio u Bijeljini, a zatim u Zagrebu i Beogradu, povezujući se s istaknutim komunistima, a potom je bio prinuđen, početkom 1933. godine, da emigrira, jer mu je zbog stalnog nadzora policije bilo onemogućeno da obavlja partijske i revolucionarne zadatke. Po nalogu CK KPJ, otišao je u Sovjetski Savez, i u Moskvi je završio aspiranturu na Međunarodnoj "Lenjinovoj školi". Kasnije je bio uključen u rad rukovodećeg aktiva u Moskvi, koji su sačinjavali istaknutiji jugoslovenski komunisti. Prilikom održavanja VII kongresa Kominterne, po nalogu CK KPJ, bio je određen da pomogne članovima delegacije KPJ na VII kongresu; u tom svojstvu učestvovao je gotovo na svim sjednicama delegacije KPJ koje su držane u Moskvi tokom jula i augusta 1935. godine, a prisustvovao je i radu samog Kongresa.

Krajem 1935. godine, dobio je zadatak da, kao instruktor CK KPJ, pođe na ilegalni rad u zemlju i bavi se ideološkim obrazovanjem kadrova, s tim da s njima, u obliku kursova i predavanja, prorađuje partijske materijale, a posebno odluke VII kongresa KI. Međutim, zbog masovnog hapšenja komunista krajem te godine i početkom 1936, gotovo u cijeloj zemlji, njegov odlazak je bio pomjeren sve do leta 1936. godine. Za to vrijeme učestvovao je u radu Centralnog komiteta, čije je sjedište bilo u Beču, pomagao je Vladimiru Ćopi ću u uređivanju "Proletera", a aprila te godine učestvovao je na Plenumu CK KPJ. Krajem juna 1936. godine, preko ilegalnih veza došao je u Split, gdje je ostao oko dva mjeseca pomažući na ideološkom obrazovanju članova Pokrajinskog komiteta i još nekih istaknutijih komunista iz Dalmacije. S njima je održao dva kursa s tematikom "Iz osnova marksizma" i partijske izgradnje. Slične zadatke s članovima Pokrajinskog komiteta u Zagrebu omela je nova provala koja je zahvatila i dio partijskog rukovodstva. Posle povratka u Beč, sredinom augusta, postaje član kolektivnog rukovodstva KPJ (zajedno s Adolfom Mekom i Sretenom Žujovićem), u vrijeme kad su članovi Politbiroa bili pozvani u rukovodstvo Kominterne da bi rješavali nastale probleme u KPJ zbog pojave novih grupaških i frakcionaških borbi i pogoršanja položaja KPJ u Kominterni. Septembra iste godine odlazi u Pariz, a potom u Brisel, gdje prisustvuje Svjetskom kongresu naroda za mir. Krajem oktobra ponovo dolazi na ilegalni rad u zemlju, da pomogne partijskom rukovodstvu u Sloveniji i Hrvatskoj na provođenju linije narodnog fronta. Pošto mu je policija ušla u trag već posle nekoliko dana posle dolaska u Ljubljanu, bio je prinuđen da se povuče u ilegalnost, a krajem novembra otišao je iz zemlje. U međuvremenu je postao član Politbiroa novog rukovodstva koje je imenovano u Moskvi na čelu s Gorkićem kao generalnim sekretarom Partije, i Josipom Brozom Titom, koji je odgovarao za rad Partije u zemlji. Posle prenošenja sjedišta CK KPJ iz Beča u Pariz (početkom 1937. godine), Čolaković je određen za urednika "Proletera" i "Klasne borbe", a kasnije je obavljao i dužnost organizacionog sekretara i pomagao generalnom sekretaru u općem rukovođenju Partijom. Obnavljajući funkciju člana najužeg partijskog rukovodstva, Čolaković je od septembra do novembra te godine boravio dva mjeseca u Španiji, a krajem decembra iste godine Tito ga je uputio da obavi važne partijske zadatke u zemlji, s partijskim rukovodstvima u Hrvatskoj, Srbiji, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori. U međuvremenu, dok je boravio u zemlji, s obzirom na situaciju u partijskom rukovodstvu i krizu njenog položaja u Kominterni, iz Kominterne je stigao nalog da se Čolaković opozove iz rukovodstva. Međutim, Tito je Čolakovića i dalje zadržao, a tu odluku je sproveo tek krajem marta 1938. godine, kada je odlučio da formira novo, Privremeno rukovodstvo KPJ u zemlji. Shvaćajući teškoće koje su nastale za Partiju, i da ničim ne bi otežao njen položaj, Čolaković to vrijeme koristi da piše poznatu knjigu "Kuća oplakana", u kojoj je iznio istinu o životu, stradanjima i borbi komunista u robijašnicama Jugoslavije; surađivao je u partijskim i drugim listovima, a u dogovoru s Titom, maja 1939. godine, odlazi na rad u zemlju. Kako bi se legalizirao u momentu početka drugog svjetskog

rata, prijavio se policiji, proveo je oko pola godine u zatvoru, a posle sudskog procesa, krajem februara 1940, u nedostatku dokaza, bio je oslobođen optužbe i interniran u rodno mjesto, Bijeljinu. Tokom 1940. i 1941. godine, po nalogu CK, ponovo se uključuje u rad partijskog rukovodstva, najprije u rad odjeljenja za Agitaciju i propagandu PK KPJ za Srbiju, gdje je radio na organiziranju kursova i održavao predavanja za komuniste, a potom je poslat na rad u redakciju "Borbe", koja je trebalo da bude pokrenuta sredinom 1941. godine.

U vrijeme napada fašističke Njemačke na Jugoslaviju i okupacije zemlje, Čolaković se nalazio u akciji Partije, koja je nastojala da se organizira obrana zemlje, a zatim, kada je došlo do kapitulacije režima Kraljevine Jugoslavije, i u pripremi oružanog ustanka i borbe protiv fašističkih zavojevača. Jedan je od organizatora ustanka u Srbiji i Bosni i Hercegovini. Bio je član glavnog Štaba NOV i PO Srbije. U tom svojstvu, već od početka ustanka odlazi iz Beograda u Šumadiju, obilazi i učestvuje u organiziranju i učvršćivanju pojedinih partizanskih odreda, pomaže njihovim štabovima u organiziranju vojnog i političkog života jedinica, kao i u organiziranju akcija. Posjetio je 1. i 2. šumadijski odred, Posavsko-kosmajski, Čačanski, Užički, Kragujevački i Jagodinski; učestvovao je na savjetovanju rukovodstva partizanskih odreda Šumadije i zapadne Srbije, u Dulenima kod Kragujevca, a krajem septembra učestvuje na Savjetovanju predstavnika glavnih štabova i partizanskog rukovodstva iz ćele zemlje, koje je Tito organizirao u Stolicama (kod Krupnja). Od septembra 1941. postaje politički komesar glavnog štaba BiH. Kao izgrađeni marksist, s bogatim revolucionarnim iskustvom, osim doprinosa organiziranju oružane borbe, njegov udio u izgradnji revolucionarne narodne vlasti je neprocjenjivo veliki. Vijećnik je svih zasjedanja AVNOJ-a (na II zasjedanju je izabran i za sekretara Predsjedništva), i ZAVNOBiH-a.

Posle više od četvrt vijeka učešća u radničkom pokretu i neprekidne borbe, Čolaković je doživio pobjedu socijalističke revolucije u Jugoslaviji; ostvario se ideal za koji su dali život mnogi njegovi suborci, a mnogi, kao il on, podnijeli ogromne žrtve i odricanja.

U novoj Jugoslaviji, Čolaković nastavlja revolucionarnu bitku na novim frontovima i u novim uvjetima u izgradnji socijalizma. Vrši odgovorne funkcije u društvenom i političkom životu Bosne i Hercegovine i Jugoslavije. Biran je za prvog predsjednika vlade BiH, za ministra prosvjeta u vladi FNRJ i potpredsjednika SIV-a. Bio je poslanik Savezne i republičke skupštine u više saziva. Biran je za člana CK SKJ i CK SK BiH. Bio je član Predsjedništva Saveznog odbora SSRNJ i Centralnog odbora SUBNOR Jugoslavije. Član je Savjeta Federacije.

Aktivno se bavio književnošću i publicistikom. Bio je član je Saveza književnika Jugoslavije. Među velikim brojem objavljenih knjiga i prijevoda, najznačajniji su mu memoarski zapisi "Kazivanja o jednom pokoljenju" (tri knjige) i "Zapisi iz oslobodilačkog rata" (pet knjiga). "Zapisi iz oslobodilačkog rata", zajedno s kasnije napisanim djelom "Kazivanja o jednom pokoljenju", predstavlja, u stvari, jedinstveno djelo o pokoljenju koje se pripremalo i prekaljivalo za revoluciju u surovim uvjetima kapitalističke Jugoslavije, u njenim kazamatima, i na poprištima borbe, i o ljudima koji su tu revoluciju vodili u oslobodilačkom ratu. Osim ovih djela, Čolaković je napisao i knjige "Španija u plamenu" (1937), "Utiske iz Indije" (1954. godine), "Susreti i sjećanja" kao i niz tekstova i rasprava u pojedinim časopisima. Stajao je na čelu Redakcije za pisanje "Pregleda istorije SKJ" i učestvovao u njegovoj izradi. Baveći se, još iz robijaških dana, prevođenjem djela klasika marksizma, ujedno je obavljao i dužnost predsjednika Redakcije za prvo naučno izdanje sabranih djela Marxa i Engelsa u našoj zemlji.

Nosilac je mnogih najvažnijih jugoslovenskih i stranih odlikovanja, između ostalog i Ordena junaka socijalističkog rada.

Narodnim herojem proglašen je 27. novembra 1953. godine.