IX VOJNIČKO RAZMIŠLJANJE O UNAPRED IZGUBLJENOM RATU – RATOVIMA “Silom se ništa ne može dobiti na dugi rok i zato neka stigne kazna sve ideologe, organizatore i realizatore besmislenih Yu-ratova.” Autor NEKE KARAKTERISTIKE BESMISLENOG RATOVANJA – Ranije akcije na Kosovu, kratkotrajni rat u Sloveniji, katastrofalni rat u Hrvatskoj, a naročito u BiH – pretvorili su se u rat protiv naroda a ne samo u rušenje novoizabranih vlasti. Ponašanje JNA dovelo je do toga da je ona postepeno postala nepoželjna za sve, osim, u datoj situaciji, za vlast u Srbiji i Crnoj Gori. Na kraju, svjedoci smo da se i u sredinama koje su podržavale JNA, kritike zbog izbijanja rata prevaljuju i na JNA da bi se izbjegla sopstvena odgovornost. Pošto se sistematski raspadala, pod uticajem mnogih faktora, JNA je gubila svoju političku težinu i na kraju se pretvorila u jednonacionalnu vojsku “nove” SRJ. – Odlukom armijskog vrha i drugih da se uđe u rat u Slovenijl i da se pitanje budućnosti SFRJ rješava silom - JNA je politički, moralno i profesionalno doživjela debakl. – Zarativši u Hrvatskoj, JNA doživljava i definitivni fijasko, raspada se po nacionalnoj osnovi i redukuje na srpsko-crnogorsku vojsku. Od toga trenutka, ako ne i nešto prije, njena se doktrina izjednačuje sa pogledima SANU, u kojoj je rođen i osmišljen srpski nacionalni program. Vukovar i Dubrovnik su srpsko-hrvatski rat. – Bosna je napadnuta spolja i iznutra. Federalna armija stavlja se na stranu srpskih šovinista. U istočnoj Bosni počeli su masakri na četnički i ustaški način. Rat u ovoj republici predstavlja najprljaviji dio rata koji još upečatljivije otkriva inspiratore, naredbodavce i izvršioce. Otkriva se to šareno društvo sastavljeno od političara, kvazi-intelektualaca, vojnika i policajaca, novinara i plaćenih pasa rata. Srpska aktuelna politika, politika većine opozicije, Karadžić i njegov SDS i politika HDZ-a i Tuđmana nisu htjeli da Bosnu ostave na miru i napravili su veliko zlo za sve. Aktuelna srpska i hrvatska politika bile su i ostale fatalne za rasplet jugoslovenske krize. – Srušeno je preko 50 najvažniih mostova - vijadukta. Najprije su rušeni mostovi na Neretvi, na planiranoj granici između Velike Srbije i Velike Hrvatske. Tu je i stari “najljepši most na svijetu” u Mostaru. Ostale mostove na Neretvi srušili su Srbi, a ovaj Hrvati. Srušeno je šest glavnih mostova preko Save (kod Jasenovca, Gradiške, Slavonskog i Bosanskog Broda, Šamca, Orašja i Brčkog), koji su povezivali Hrvatsku sa Bosnom. Rušenje ovih mostova je bilo u skladu sa politikom. Nisu rušeni mostovi na Dunavu i Drini, opet u skladu sa politikom. BiH je na ovaj način odsječena od susjeda i svjeta. Srušen je ranije i Maslenički most, opet u skladu sa politikom cjepanja Hrvatske. JNA je učestvovala u gradnji svih ovih mostova, a sada ih je rušila ili su rušeni njenim eksplozivom. Pored mostova, porušeni su ili jako oštećeni aerodromi Bihać, Mostar, Zadar, Udbina i Dubrovnik. Onesposobljeni su Tuzla, Banja Luka i Osijek. Već osam i više godina nema avioveza Srbije i Crne Gore sa Hrvatskom, Slovenijom i BiH. Ne rade glavne horizontalne magistralne veze - Vojvodina-dravska magistrala, autoput Beograd-Zagreb, magistrala južno od Save, pruga Zagreb-Split (unska), jadranska magistrala i brodske veze Crna Gora i Hrvatska. Od vertikalnih veza ne rade veze dolinom Bosne, dolinom Vrbasa, dolinom Une. Nema brodskog saobraćaja Savom do Siska. Ne radi mnogo toga što je zajedničko, bez čega nema života i mira. – U ovom ratu-ratovima jedni su išli na osvajanje, drugi su se branili i obratno, a svuda je tučena Jugoslavija. Sve vojne akcije ili tzv. operacije su na kraju propadale i zato što su oni koji su ih planirali i izvodili - živjeli u uvjerenju da se sve može postići samo oružjem i da nema razlike između “dejstvovanja po agresoru i vlastitom narodu”. JNA je doživjela moralni slom, jer su njeno vođstvo postepeno i sve više preuzimali vojni ekstremisti, militantni dio koji čine nevojnici i politički diletanti koji su svoje ponašanje bazirali na pogrešnoj procjeni unutrašnje i međunarodne situacije. – Vojni vrh je mogao da izdvoji svoje mišljenje i da javno - pred licem naše i svjetske javnosti - kaže: gospodo ili drugovi političari, vi se ponašate tako i tako, to može da proizvede te i takve posljedice, JNA u tome neće učestvovati, spoljne granice branićemo rigorozno (mada ih nije trebalo braniti, jer nisu ni bile ugrožene), unutrašnje granice među republikama ne smiju se dirati. Energično je trebalo reagirati na tezu da su “unutrašnje granice administrativne”. JNA je mogla ostati u Sloveniji, Hrvatskoj, Makedoniji i Bosni bez rata i, da je ostala, rata ne bi ni bilo. – Bilo je neophodno da i političari i vojnici obuzdaju paravojne snage angažovane za “nacionalne interese”, da obuzdaju razne misionare koji su hodali po raznim krajevima i palili fitilje. Kreatori rata se nalaze u Jugoslaviji i to je domaći rat, kojeg nisu proizveli drugi već agresivna politika iz koje je nikla agresivna vojna sila. – Tvrdnje da je vjekovna mržnja učinila rat neizbježnim - najobičnija su laž. Svim sredstvima širili su ih najekstremniji nacionalisti a njihovoj zločinačkoj realizaciji mnogo su doprinijeli i oni strani činioci koji su oklijevali da pomognu da se spreči rat, izbjegnu stravične ljudske žrtve i ogromna materijalna razaranja, što je cjelokupan život na ovim prostorima vratilo više decenija unazad. – Evropa i druge snage nisu na vrijeme pomogle demokratske snage, planirane i moguće reforme. Da su svjetske sile vodile odlučniju politiku, mogle su sprečiti, ili skratiti ratove. SAD i Evropa su pogrešile što 1991. godine nisu Beogradu zaprijetile da će vojnički odgovoriti na svaki napad na Sloveniju, Hrvatsku i BiH. To isto je trebalo učiniti i prema Zagrebu prije “Bljeska” i “Oluje”. Akcija NATO, a kasnije i Dejton, došli su sa zakašnjenjem. – Umjesto da se iz najdemokratičnijeg realsocijalizma Jugoslavija, najbliža Evropi, na putu demokratizacije, prilagodi novim uslovima - otišlo se nazad u XIX vijek. – Ovaj rat je, s jedne strane, srpska agresija, a u jednoj fazi srpska i hrvatska agresija na Bosnu, osvajački sa etničkim čišćenjem kao organizovanim i neorganizovanim terorom, sa masovnim pljačkama, sa puno revanšizma. To je rat prevarenih nacija, pri čemu su posebno prevarene srpska i hrvatska nacija. – Rat-ratovi (1990-1995) su javno i organizovano revitalizirali četničke i ustaške snage, a i druge saradnike okupatora u Drugom svjetskom ratu. – Rat je na najviše mjesta taktički počinjala milicija ili razne grupe poslije djeljenja milicijskih stanica po nacionalnoj liniji. To je bio prvi i najvažniji ešelon međunacionalnog rata - “avangarda etničkog rata”. A onda dolaze “dobrovoljci” i specijalne snage, kao “kompenzacija” za nedostatak pješadije. – Obilježje ovog rata čine i klasične dugotrajne opsade gradova i naseljenih mjesta (slične srednjovjekovnim, ali sa većom razarujućom tehnikom) - Sarajevo, Goražde, Bihać i Mostar, koji nisu pali. Vukovar, Srebrenica, Jajce i Žepa, koji su pali, poluopsade Zadra, Gospića, Osijeka i Dubrovnika, koji nisu pali, ali su rušeni. Za analizu je zanimljiva i koncentracija tehnike na kilometar fronta kod ovih opsada i poluopsada. Da li su prevaziđena iskustva Staljingrada i Berlina? – Armijski vrh nije smio da prihvati već da spreči najbrutalniji rat u kojem je srušena zajednička država i uništena višedecenijska izgradnja. Ovaj besmisleni rat je istorijski primjer užasa i gluposti i za to veliku odgovornost snose Vrhovna komanda i Štab Vrhovne komande. – Ovaj rat-ratovi su doveli i do pravnog nepoštovanja pravila ratovanja (sredstava i načina) regulisanih rezolucijama i konvencijama međunarodnog ratnog prava. Armijski vrh je objektivno dozvolio (bez obzira na ulogu policije) da se oforme paravojne formacije, a bio je obavezan da obezbjedi poštovanje pravila međunarodnog ratnog prava. JNA i SUP nisu, na mnogim mjestima, sprečili njihovo formiranje, nečovječna djela, etničko čišćenje i druga nasilja. Armijski vrh ne može da sa sebe skine odgovornost što je oružjem, koje je JNA ostavila drugima, ubijeno i ranjeno na stotine hiljada ljudi i što je tim oružjem srušeno niz gradova i sela i istorijskih spomenika najvećeg stepena međunarodne zaštite. Ko je do sada poražen? – Jugoslavija je vojno poražena iznutra. Armijski vrh je razbio JNA. Uloga svih, a naročito onih u Predsjedništvu SFRJ, SRJ i Vrhovnoj komandi mora biti ocjenjena samo negativno. – Poraženi su svi, a najviše Srbija i JNA. Izgubljen je rat u Sloveniji; JNA je izašla iz Makedonije. Iz ovih republika ispraćena je i dogovorom i oficijelno. Povukla se poslije rata u Hrvatskoj, a poslije teških razaranja. Snage JNA i TO iz Crne Gore uvučene su u rat za Dubrovnik i povukle su se na početne pozicije. Nestala je iz Bosne formiravši Vojsku Republike Srpske i svela se na Prvu armiju u Beogradu, Drugu armiju u Podgorici i Treću armiju u Nišu - srpske armije iz Prvog svjetskog rata, to jest, na srpsko-crnogorsku vojsku. JNA predstavlja najveće razočarenje u cjeloj jugoslovenskoj katastrofi. Armijski vrh je prevaren ili je prevario i izdao JNA. JNA je izmanipulisana i zloupotrebljena, nasjela je politici “srpskog primitivizma i hrvatskog jezuitizma”, koji su glavni uzroci i suština jugoslavenske tragedije. – Armijski vrh, naročito u početku, nije realno ocjenio antiratno raspoloženje, koje je bilo vrlo izraženo; mnogi su pobjegli, mnogi su se krili da ne idu u rat, mnogi su dezertirali i mobilizacija je doživjela neuspjeh, pa se naknadno ovim pojavama pravdao neuspjeh realizacije ciljeva. – JNA se velikim djelom transformiše u tzv. Vojsku RSK i Vojsku Republike Srpske, sa velikim količinama naoružanja, da bi te vojske izvršavale zadatke rušilačkog nacionalizma i reafirmisanog četništva. Ne amnestirajući Predsjedništvo SFRJ kao Vrhovnu komandu i druge faktore od odgovornosti, i za ovo velik dio odgovornosti pada na “dušu” armijskog vrha. Da nije bilo takve transformacije JNA u Hrvatskoj i BiH, vjerovatno bi se izbjegla ili smanjila katastrofa. Interesantno je objašnjenje Kadijevića o toj transformaciji: “Sa ovim planom nije bilo upoznato Predsjedništvo SFRJ, jer su pred njega iznošene samo početne i djelimične ideje, a naređenja komandantima korpusa davana su isključivo usmeno, da za njih ne bi saznao neprijatelj” (“Borba”, 18. maja 1993). Za ova usmena naređenja odgovornost se, dakle, ne može podjeliti ni sa Predsjedništvom SFRJ. – Razbijanje SFRJ počelo je na Kosovu 1986/87, a potom u Vojvodini 1988. protivustavnim aneksijama pokrajina, i Crnoj Gori 1989. Nastavljeno je srpsko-hrvatskim sukobom i prvim oružanim akcijama 1990. u Kninskoj krajini i kasnije ratom između ustanika i hrvatske milicije u više krajeva Hrvatske. Prva specifična faza rata u Hrvatskoj traje od avgusta 1990. do aprila 1991. Zatim, desetodnevnim ratom između JNA i TO Slovenije juna i jula 1991, koji je završen definitivnim odlaskom ostatka JNA (10. oktobra 1991) iz Kopra. – Druga faza rata u Hrvatskoj od aprila 1991. do januara 1992. završava se zaključenjem Vens-Ovenovog plana, dolaskom UNPROFOR-a i povlačenjem JNA iz Hrvatske. Treća faza rata je rat između vojske Republike Srpske Krajine i hrvatske vojske do avgusta 1995, kada je vojnički poražena Vojska RSK, a politički poražena i jedna i druga strana - srpska i hrvatska. – Rat u BiH traje od marta 1992. do oktobra 1995. Prekinut je Dejtonskim sporazumom. Imao je dvije faze - prva je uključivala direktno angažovanje JNA, a u drugoj rat se vodi između nacionalističkih jedinica sve tri strane. – Nije se jedino ratovalo u Makedoniji koju je JNA sporazumno napustila, što potvrđuje, kao i dogovor o odlasku JNA iz Slovenije, da je bilo moguće izbjeći rat i prihvatiti mirno rješavanje kontlikata. – Izgleda da je samo jedna strana - JNA, Srbija i Crna Gora - preciznije znala kada će početi koji od oružanih sukoba - ratova. Politička i državna strategija Srbije i Crne Gore, a kasnije i SRJ, svoje ciljeve, uz modifikacije, određivala je prema željama, a ne prema realnim mogućnostima države i dijela Srba van države. Prvi nagovještaj svih aktivnosti vojnog vrha postao je jasniji kada je načelnik Štaba Vrhovne komande na sjednici Predsjedništva SFRJ (3. aprila 1990), izjavio: “Oružane snage SFRJ imaju zadatak da brane ustavno uredenje države i, obaveštavam, da su sposobne i pripremljene da taj zadatak izvrše. Oružane snage ne smiju i neće dozvoliti da bi bile u izvršavanju te svoje ustavne uloge na bilo kakav način izigrane.” – Scenario početka oružanih sukoba i ratova, približno je svuda isti, s izuzetkom Slovenije, gde takav scenario nije bio moguć, jer nije bilo oslonca na srpsku manjinu. Psihološki rat (pripreme) prvenstveno obavljaju političke stranke sa nacionalnim prefiksom, saopštenjima preko svih medija “o ugroženosti Srba”. Ratno-huškačka propaganda stvara atmosferu i priprema javno mnjenje za rat. Paralelno s ovim, događaju se razni incidenti na odabranim tačkama i područjima - barikade zbog “kamuflaže” i “straha od druge strane”. Na barikadama su i početni oružani sukobi i prve žrtve. JNA se upućuje na mjesta sukoba kao tampon da “razvađa zavađene strane” i postepeno se na mnogim mjestima stavlja na stranu ljudi na barikadama. Taj scenario je najklasičnije primjenjen u Hrvatskoj, pa zatim i u BiH. – U sve ratove armijski vrh je ušao jer se nije snašao ili nije želeo da shvati nove procese u svjetu i kod nas. Smatrao je da je JNA istorijski odgovorna za očuvanje SFRJ, što je dogmatska samoobmana. Izabrati rat protiv bilo kojeg od svojih naroda da bi se postigao iracionalan cilj, više je nego krupna greška kojom je armijski vrh direktno doprinio raspadu države koju “brani” i armije kojom komanduje. Da su Srbija i JNA do 1990. prihvatile konfederaciju ili savez država, Jugoslavija bi se održala. Hrvatska i Slovenija ne bi htjele, ne bi mogle i ne bi smjele da idu na otcjepljenje. Bosna i Hercegovina je bila za očuvanje Jugoslavije, Crna Gora takođe, a Makedonija sigurno. Rastrojavanje SFRJ na republike koje su se iz članica federacije transformirale u samostalne države, odvijalo se postepeno, što znači da je armijski vrh imao dosta vremena da preispita svoju poziciju i da se prilagodi novim okolnostima. Međutim, armijski vrh se opredelio (priključio) onim članicama SFRJ koje su samo formalno bile za odbranu imena nekadašnje države i nekadašnje JNA. Armijski vrh se, na žalost, 1990. odlučio za tzv. preventivni potez - razoružanje Teritorijalne odbrane većine članica federacije i poslije zaratio sa njihovim teritorijalnim odbranama i milicijom, koje su po konceptu opštenarodne odbrane bile saveznici i dio oružanih snaga SFRJ. – Poslije izgubljenog rata u Sloveniji, armijski vrh mjenja, u određenoj mjeri, svoj stav, povlači JNA iz Slovenije i nastavlja da je upotrebljava kao tampon, između srpskih ustanika i novostvorene narastajuće vojne snage u Hrvatskoj, s ciljem da sačuva već suženu Jugoslaviju, da Hrvatsku pocjepa na tri djela i da je prisili da prije ili kasnije popusti. Armijski vrh je omogućio naoružavanje djela srpskog stanovništva i stao na stranu ekstremista, posebno u drugoj polovini 1991. ofanzivama na Vukovar, Dubrovnik, Zadar, prema Kupi i Virovitici. Poslije proglašenja nezavisnosti Hrvatske i prekida borbi dolaskom UNPROFOR-a, JNA se povlači u Bosnu. Dio ljudstva i oružja ostaje u Krajini, koja stvara svoju vojsku. Iz mnogih izjava vojnih rukovodilaca vidjelo se da je povlačenje iz Slovenije, najvećeg djela Hrvatske i Makedonije, tobože bilo planirano. O povlačenju iz BiH tada nije bilo govora zbog strateškog značaja za odbranu srpsko-crnogorske federacije. – Kada se početkom 1992. rasplamsao rat u BiH, armijski vrh se priklonio politici da BiH zadrži u sastavu srpsko-crnogorske federacije. Zbog toga je odlučio da od jedinica u BiH i djela jedinica povučenih iz Slovenije i Hrvatske, formira Drugu armiju u Sarajevu. Kada nije uspjelo konsolidovanje Druge armije, bili su prisiljeni da se izvuku i formiraju komandu Druge armije u Crnoj Gori. Mobilizirali su Srbe u BiH i ostavljajući velik dio tehnike i kadrova, stvorili srpsku vojsku u Bosni. Obe srpske vojske preko Dunava, Drine i Une od tada dobivaju logističku i drugu podršku, najpre iz SFRJ, a onda iz SRJ. – Vojni vrh JNA i VJ se, uprkos ustavnom ograničenju, oslonio na paravojne i druge “patriotske” snage, koje su bile spremne da ratuju van Srbije i Crne Gore. Učestvovao je u njihovom organiziranju i upućivanju preko Drine, Dunava i Une. JNA i VJ su bile osnova, borbena i logistička, bez kojih vojske preko Drine i Dunava ne bi uspjele učiniti to što su učinile u zacrtavanju zapadnih granica “nove države”. Martićeva i Karadžićeva vojska su bile djelovi jedne cjeline, a Vojska Jugoslavije strateški kišobran i oslonac za ove dvije vojske. – Rat u Hrvatskoj i BiH su ratovi za teritorije, za srpske države koje su neprirodno i improvizovano stvorene, a onda postepeno izgubljene. Nestala je centralistička Jugoslavija po srpskom uzoru. Nestala je Jugoslavija bez Slovenije, a onda bez Hrvatske i Makedonije. Nestale su desetine SAO oblasti u Hrvatskoj i Bosni. Nestala je Jugoslavija do linije Virovitica-Karlovac-Karlobag. Nema Jugoslavije na Uni sa ili bez Fikretove Zapadne Bosne. Nema više mnogih podvarijanti podjele BiH. Nema države Srba unutar Hrvatske - Krajina je ostala bez Srba. Nestale su ili postepeno nestaju sve nakazne, novostvorene države. Politička bitka za liniju Podunavlje, Podrinje i za istočnu Hercegovinu i Prevlaku još traje. Nestala je sa ekrana i meteorološka karta TV Srbije. Ta mapa je godinama, u stvari, pokazivala velikosrpski projekat teritorijalnog objedinjavanja srpskog etničkog prostora. Ta mapa, osim djelova centralne BiH i Makedonije, gotovo do detalja se podudarala sa kartom Moljevićeve Srbije. Svim normalnim ljudima je bilo jasno da ova mapa nije iscrtana i pokazivana samo radi meteo-izvještaja, već zbog usađivanja svijesti o postojanju kvazidržavne tvorevine. Jedno vrijeme je i Abdićeva SP ZB, poslije susreta Miloševića i Fikreta, bila dio ove mape. Na žalost, mapa je obnovljena, ali sužena. Sudbinu svih nakaznih tvorevina podjelile su i njihove vojske oformljene u korpuse. Istorija će pokazati daljnu sudbinu Hrvatske bez Srba i nekih teritorija BiH kao jedinstvene ili države sastavljene od 2-3 države i sudbinu “manje ali bolje” SRJ i njihovih vojski. – Vojni konflikti i ratovi na prostoru bivše SFRJ su ratovi na Balkanu. I sve to između nas i među nama, bez prisustva Turaka, Austro-Ugara, Njemaca ili Italijana. Upotrebom oružja vrši se dezintegracija SFRJ i ratuje na prostoru četiri njene države, a učestvuje pet bivših republika. To su i posebni ratovi ali se analitički mogu tretirati i kao jedan rat, prvenstveno zbog toga što su to ratovi u nizu za razbijanje Jugoslavije, sa elementima međudržavnih ratova i građanskog rata. – Značajnu i često autonomnu ulogu u svemu ovome je igralo rukovodstvo JNA ili tzv. Štab Vrhovne komande. Mada je u početku subjektivno bilo uvjereno da “spasava” Jugoslaviju, deo profesionalnih vojnika objektivno je pojačao eksploziv za razaranje multinacionalne države. Armijski vrh nije želio da se Slovenija, Hrvatska i Bosna mirno izvuku iz zajedničke federalne države, pa je došlo do angažovanja federalne armije i milicije i srpskih paravojnih formacija. Išlo se na ofanzivne operacije, a glavni cilj je bio zadržati što širu kontrolu teritorije, spasiti JNA i centralističku državu, a kada ovi ciljevi nisu uspjeli, JNA je otvoreno podržala Srbiju i Crnu Goru u teritorijalnim zahtjevima na račun drugih. – Armija je pobjeđena jer se sudarila sa realnošću, koje dio armijskog vrha, zajedno sa krutim federalnim i srpskim savezništvom, nisu možda ni sada svjesni. Sama sebe je porazila ma koliko to teško padalo nekim generalima, pojedinim članovima Štaba Vrhovne komande i Vrhovnoj komandi. Kriviti nekog za izdaju ili dio sopstvene odgovornosti prebacivati na druge je čak naivno i obmanjujuće. Nije prva greška armijskog vrha u tome što se nije blagovremeno depolitizirao (pojavom višestranačja), nego je najveća greška što se nije distancirao od politike S. Miloševića, pa je Armija tako postala sila u rukama jednog naciona, odnosno njegove velikodržavne politike. Štab Vrhovne komande i Vrhovna komanda su poslije svega toga postali, zajedno sa ekstremnim nacionalistima, najveći generator rata. – Od 1991. do 1993. penzionisana je u talasima većina generala JNA i VJ, gotovo svi koji su ratovali. Penzionisanje ovolikog broja generala završna je operacija raspada JNA. To nije bio normalan odlazak u penziju. To je “sječa generala JNA”. Političari nisu doživjeli takvu sječu. Otišli su svi oni, uključujući i V. Kadijevića, koji je među njima bio jedini učesnik NOR-a (od 1943), koji su obećavali da će odbraniti Jugoslaviju, njenu slobodu i sve narode i narodnosti, samo je pitanje od koga. Branili su se tezom da su se spremali za rat sa spoljnim neprijateljem, a ne protiv unutrašnjeg. Ušli su bezglavo i amaterski u mnoge vojne i političke akcije. Ko je ako ne i oni, odgovoran što je JNA poražena - nestala? Oni su vodili improvizovane bojeve, crtali mape i šeme udara (koje nikom nisu pokazivali radi očuvanja tajne), krojili su granice. Događaji su potvrdili da su bili nezreli da nose zadatak svog vremena, a garnitura koja je (privremeno) došla iza njih u tri srpske vojske još je slabašnija. Generali su otišli, a političari, koji su ih zloupotrebili, aplaudirali im, djelili im ubrzano činove za “pobjede”, nekima i po dva tri čina za godinu, ostali su, pa je red da i oni odu. Jer, sramota je i za državu, odgovornost isključivo prebacivati na generale i oficire, među kojima je značajan dio bio projugoslovenski orijentisan. Pred istorijom krivicu i odgovornost za rat moraju da snose, a prije ili kasnije do toga će doći, oni koji su formulisali politiku sile i donosili odluke o upotrebi oružja. – JNA je gurnuta u avanturu, koja je značila njen kraj. S njom su, u većini slučajeva, u bezizgledan rat gurnuti i njeni generali; a njihovo isforsirano penzionisanje, pored ostalog, je i pokušaj da se stvori utisak da je taj rat bilo moguće dobiti. – Druga, avnojevska Jugoslavija, ustanovljena narodnooslobodilačkom borbom 1941-1945. egzistirala je oko 50 godina. Osnovana je kao dobrovoljna asocijacija svih južno-slovenskih nacija, na bazi “bratstva i jedinstva”. Druga Jugoslavija je 80-ih godina ušla u krizu, 1989. u vrhunac krize, a 1990. i 1991. u rat-ratove. SFRJ je i formalno nestala 27. aprila 1992. godine. – Ratovi od 1990. do 1995. na tlu bivše Jugoslavije su se razvijali stepenasto i postajali sve užasniji. To je najveća tragedija, ne samo naša, nego Evrope i svijeta u novijoj istoriji. Do ratova su, najšire gledano, doveli nesposobnost i nehtjenje da se suprotnosti između daljnje modernizacije društva i konzervativizma, razreše mirom i evolucijom. Nacionalne i vjerske strasti, koje su tinjale, poslužile su za homogenizaciju oko velikodržavnih ciljeva srpske i hrvatske strane. To je najbolje iskazao Mirko Tepavac, suptilni analitičar ovih događaja, koji u jednoj od svojih analiza piše: “Socijalizam u SFRJ bio je manje dogmatičan, uživao je veliku podršku, bili smo se približili Evropi i zbog toga što smo bili bliže njoj, aktivirane su konzervativne snage, podignute nacionalne zastave i svi mogući simboli, iscrtane etničke mape (i prije rata), obnovljene nacionalističke mitologije, pokrenuta tzv. antibirokratska revolucija i postavljene separatističke barikade.” I dalje: “Reformističke snage i Ante Marković nisu oborene zbog antisrpstva, nego zbog reformi. Srbija je najviše bila protiv reformi, ukinula je pokrajine (autonomije), prekinula veze sa drugim djelovima Jugoslavije i Evrope, vodila ratnu politiku; i rezultat svega toga bio je rat. Srpski nacionalni rat je izgubljen, jer ga nije trebalo, ni voditi.” – Ni jedan od pomenutih ratova nije završen voljom i neposrednim sporazumom sukobljenih strana - nego međunarodnim pritiskom. Nacionalisti su stalno pozivali strane vojske i tutore.