| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |
|
RAT – RATOVI U BOSNI I HERCEGOVINI (1991 – 1995)
RUŠENJE MOSTARA Za rat u Hrvatskoj JNA je u istočnoj Hercegovini obrazovala dvije grupacije – mostarsku i trebinjsko-hercegovačku U sadejstvu sa kninskim korpusom, u jesen 1991, trebalo je da one ovladaju Splitom i srednjom Dalmacijom. Mobilizacijske i druge teškoće onemogućile su te namjere, pa su obje grupe dočekale početak rata u BiH u istočnoj Hercegovini. Prvu grupaciju je činio užički korpus (preimenovan u bilećki, a kasnije u hercegovački), koji je u rejonu Mostara i Čapljine imao dodir sa HVO. Pod svojom komandom imao je jedinice TO i paravojne formacije raznih naziva i četničkih oznaka. Drugu grupaciju je činila Druga operativna grupa podgoričkog korpusa na Popovu polju, prema Neumu, Stonu i Dubrovniku - u dodiru sa hrvatskom vojskom. JNA se u istočnoj Hercegovini nije ponašala “neutralno”, a imala je zadatak razdvajanja srpskih teritorijalaca od hrvatskih formacija. Ona je HVO i HOS smatrala neprijateljem. Prema procjenama JNA, u zapadnoj Hercegovini bilo je 12.000 do 15.000 pripadnika snaga HVO-a i HOS-a, koje su preimenovane u TO zapadne Hercegovine (kada je Predsjedništvo BiH proglasilo TO za oružane snage Republike BiH), ali su ostale samostalne u odnosu na Štab TO BiH. Dejstvovale su prema planovima vojnog vrha Hrvatske. Imale su i zadatak da obezbjede granice SAO Hercegovine na Neretvi, a hrvatske snage da ofanzivnim dejstvima zaposjednu Mostar, Čapljinu i Stolac i da se povežu sa Neumom. Prve planske borbe su počele 1. aprila, kada su jedinice HOS-a zaposjele Stolac, iz koga je izbjeglo gotovo svo srpsko stanovništvo. Pošto formacije HVO nisu bile dovoljno jake da potisnu JNA iz Mostara i Čapljine, pribjegli su taktici diverzija i prepada. Jedinice HVO su (6. aprila 1992) napale mostarski aerodrom i artiljerijom tukle kasarne. Komandant bilećkog korpusa, general Momčilo Perišić, odgovorio je napadom avijacije na Široki Brijeg i Čitluk (7 aprila). Povodom toga napada, A. Izetbegović je uputio protest generalu Blagoju Adžiću, načelniku Generalštaba JNA, što je “izvršen napad na hrvatski narod”, tražeći da se obustave operacije u Hercegovini. Narednih dana borbe su eskalirale, a jedinice HVO su pokušavale da zauzmu južni dio Mostara. JNA je odgovorila artiljerijskom vatrom, avijacijskim bombardovanjem i raketiranjem Širokog Brijega i Gruda. Na inicijativu Kluba intelektualaca iz Mostara (7. aprila), postignut je dogovor o prekidu sukoba. Stanovništvo u taj mir nije vjerovalo, pa je u sve većem broju napuštalo grad. Jedinice JNA su izbacile hosovce iz Stoca 10. aprila, a HVO je zaposeo skladište u Gabeli. U Mostaru su barikade. Ponovo je general Perišić zaprijetio da će Mostar i Čapljinu staviti pod artiljerijsku vatru ako se ne uklone barikade i ne puste zarobljenici. Prijetnja je ostvarena (13. i 14. aprila). Pomenuti general je preko Radio-Mostara zaprijetio da će artiljerijom udariti po vitalnim objektima u gradu ako se ne puste dvojica zarobljenih JRV-pilota. Artiljerijska odmazda je trajala četiri i po sata. M. Anđelić, u članku “Privatni generalov rat”, o tom granatiranju piše “Nišandžije generala Perišića nisu birale ciljeve. Mete njihovih napada su bili... na žalost, stambeni objekti... Od postupaka generala Perišića ogradili su se mnogi čelni ljudi iz krugova JNA u Mostaru...” (“Borba”, 20-21. april 1992). Mostar je (20. aprila) granatiran osam časova. Ta tragedija okupila je najuglednije ljude svih nacionalnosti, koji su bili saglasni: “Mostar mora ostati nedeljiv!”, čemu su se protivili hrvatski i srpski nacionalisti. Glas razuma - da se sačuva multietnički i istorijski grad, u kome je svaka četvrta porodica imala majke i očeve različitog nacionalnog porijekla, nije dopirao do onih u čijim je rukama bila ratna moć. Nastavljeno je granatiranje koje je trajalo šesnaest časova i nanijelo stravična razaranja. Kratkotrajna smirivanja smjenjivala su sve oštrija sukobljavanja, a u prva tri majska dana Armija je prestala da bira ciljeve. “... Sa mostarskih i okolnih položaja... svim raspoloživim sredstvima tuče po gradu i sistematski ga, dio po dio, razara... Najviše stradaju civilni objekti. Za divno čudo, ponos Mostara - Stari most iz 1566. godine još uvijek je čitav ali i u njegovoj neposrednoj blizini padale su granate.” Godinu i po dana kasnije (9. novembra 1993), svijet je gledao topovske udare u luk mosta, sve dotle dok to graditeljsko remek djelo nije palo u plavo-zelene vode Neretve. Bilo je to još jedno ljudsko posrtanje, rezultat naredbe hrvatskog generala Praljka, koji je u nemoći da “oslobodi” Mostar, postupio kao vandal. Kada je taj čudesni most, štićen samo automobilskim gumama, srušen, Mostar je bio podjeljen. Ono što je bilo na desnoj obali Neretve, kontrolisao je HVO sa HOS-om, dio na lijevoj obali bio je pod kontrolom tzv. zelenih beretki, a ostalo je bilo u rukama JNA, srpskih teritorijalaca i tzv. bijelih orlova. Karadžić i Boban nisu uspjeli da se dogovore (u Gracu) o podjeli Hercegovine. Srpska strana je smatrala da i Mostar treba podijeliti tako da granica bude Neretva, a hrvatska je tražila cio grad. Borbe su nastavljene. JNA je 10. maja uvela tenkove i padobransku jedinicu i ovladala centrom grada. Tog dana je oštećeno ili porušeno više javnih objekata: Stari most, pravoslavna Saborna crkva, katolička crkva, franjevački manastir u Potocima i dr. Rušenje grada je nastavljeno do 19. maja i dio Mostara na lijevoj obali Neretve stavljen je pod kontrolu JNA. Takvo stanje je ostalo do 23. juna, kada su hrvatske snage ovladale Mostarom, a početkom jula Herceg-Bosna se konstituisala kao hrvatska država u BiH. Takav razvoj događaja u Hercegovini bio je dio dogovora u Gracu. Srpska i hrvatska strana su ratovale i pregovarale, a dio onoga o čemu su u osnovi bile saglasne, realizovale su na terenu. Dok se vršilo “razgraničenje” između hrvatske i srpske strane u Hercegovini, u istočnom dijelu je SDS rješavala svoj odnos sa Muslimanima. U jednom broju pristalica te stranke, prodrlo je uvjerenje da je nemoguć zajednički život sa Muslimanima (“Borba”, 21. aprila 1992). Učestali su ozbiljni incidenti, pa su (2. i 4. maja) organizovani sastanci SDS i SDA sa funkcionerima srpske “vlade” SAO Hercegovine. Prvom sastanku je prisustvovao general Perišić, a drugom predstavnici podgoričkog korpusa. Pokrenuti proces nacionalne netolerancije nije se zaustavljao. Umnožavala su se nasilja nad Muslimanima. To je bio povod da se posmatrači EZ 11. maja sastanu u Trebinju sa predstavnicima nacionalnih stranaka. Njihovi predstavnici i svećenici obiju konfesija, zalagali su se za međunacionalnu toleranciju, ali se talas nasilja i istjerivanja Muslimana nije zaustavio. Surovu sudbinu doživjeli su u februaru 1993. i Muslimani (jedan bataljon) u hercegovačkom korpusu Vojske srpske. Tada je taj dio Hercegovine postao etnički homogen, srpski. |
| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |